در جامعه‌های اقتصادی، مالیات‌ها نقش حیاتی در تأمین منابع مالی دولت و تعادل بودجه دارند. دو نوع مهم از مالیات‌ها، مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد است که تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارند. در این مقاله با ما همراه باشید تا به بررسی تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد بپردازیم.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
این نوع مالیات تنها بر مصرف‌کننده تأثیر نمی‌گذارد؛ در واقع، فروشنده نیز موظف است مبلغ مالیات معینی را به‌عنوان بخشی از قیمت کالا یا خدمت در نظر بگیرد. این موضوع با تصور عمومی که تنها خریداران، مالیات را پرداخت می‌کنند، تفاوت دارد.
به‌طور ساده، مالیات بر ارزش افزوده در مراحل مختلف تولید یک کالا یا خدمت اعمال می‌شود. برای مثال، در تولید یک محصول مانند کفش، خدمات مختلفی از جمله تولید مواد اولیه، تولید محصول نهایی و توزیع باید در نظر گرفته شوند. هر مرحله از این خدمات با مالیات مرتبط می‌شود که به آن مالیات بر ارزش افزوده می‌گوییم.
واحد‌های تولیدی و اقتصادی مختلف در هر مرحله از زنجیره تولید مبلغ مالیات را افزوده و در نهایت این مبلغ به دولت پرداخت می‌شود. بنابراین، ارزش افزوده در هر مرحله محاسبه می‌شود و مبلغ کل مالیات بر ارزش افزوده تجمیعی از این ارزش‌های افزوده خواهد بود که به دولت تعلق می‌گیرد.
به‌طور کلی، مالیات بر ارزش افزوده در تمام مراحل اقتصادی مانند واردات، تولید، توزیع و مصرف اعمال می‌شود. تعیین مبلغ مالیات در هر مرحله باعث جمع‌آوری منابع مالی برای دولت می‌شود و در نهایت این مبلغ به تأمین خدمات عمومی و تعادل بودجه کمک می‌کند.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
در ادامه بحث تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، نوبت به بررسی نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده می‌‌رسد. فرآیند محاسبه مالیات بر ارزش افزوده با چرخه تولید یک محصول ارتباط دارد. هرچه مراحل تولید بیشتر شود، ارزش افزوده نیز افزایش یافته و در نتیجه قیمت نهایی محصول افزایش می‌یابد. در هر مرحله از تولید، مقدار مشخصی به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده در نظر گرفته شده و این مبلغ در نهایت به دولت پرداخت می‌شود.
برای توضیح مفهوم محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، یک مثال ساده را در نظر بگیرید:
فرض کنید یک شرکت در یک دوره چند ماهه، مبلغ X را برای خرید مواد و کالاها از تأمین‌کنندگان صرف کرده است. این مبلغ شامل مالیات بر ارزش افزوده از تأمین‌کنندگان است که به‌طور کلی ۹ درصد به مبلغ خرید اضافه می‌شود. حالا همین شرکت محصول خود را با قیمت Y به فروش می‌رساند. این قیمت نیز شامل مالیات بر ارزش افزوده محصول است که ۹ درصد از قیمت فروش محصول افزایش می‌یابد.
پس از گذشت دوره معین، شرکت میزان مالیات بر ارزش افزوده دریافتی از مشتریان و پرداختی به تأمین‌کنندگان را محاسبه می‌کند. اگر مقدار دریافتی از مشتریان بیشتر از مقدار پرداختی به تأمین‌کنندگان باشد، این میزان مالیات بر ارزش افزوده اضافه پرداختی به دولت خواهد بود.
با این روش، مالیات بر ارزش افزوده در هر مرحله از تولید و توزیع محاسبه شده و مبلغ نهایی مالیات بر ارزش افزوده به دولت پرداخت می‌شود.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مفهوم مالیات بر ارزش افزوده را درک کردیم، حال می‌خواهیم درباره انواع مختلف آن صحبت کنیم. این نوع مالیات به ۳ دسته تقسیم می‌شود:
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی
در این نوع مالیات، هم برای کالاهای مصرفی و هم برای کالاهای سرمایه‌ای مالیات اعمال می‌شود. این مالیات به‌طور مستقیم بر ارزش افزوده به هر مرحله از زنجیره تولید و توزیع افزوده می‌شود. در این نوع مالیات، هیچ‌گونه اعتبار مالیاتی برای بنگاه‌های اقتصادی وجود ندارد.
مالیات بر ارزش افزوده درآمدی
در این نوع مالیات، پس از کسر هزینه‌های جانبی تولید و همچنین استهلاک، مالیات بر فروش خالص کالاها اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، این مالیات بر اساس درآمد حاصل از فروش کالاها محاسبه می‌گردد.
مالیات بر ارزش افزوده مصرفی
در این نوع مالیات، تنها بر خدمات و کالاهای مصرفی مالیات اعمال می‌شود. تمام مخارج ناخالص در این مالیات حذف شده و تنها مالیات بر مصرف نهایی محاسبه می‌شود.
مالیات عملکرد چیست؟
همه کسب‌وکارها و شرکت‌ها در طول سال با هزینه‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به هزینه‌های پذیرایی، استهلاک، تبلیغات و موارد مشابه اشاره کرد. اگر تمامی این هزینه‌ها از درآمد حاصل از فروش کالا یا ارائه خدمات کسر شود، مبلغی به نام سود کسب‌وکار باقی می‌ماند. این سود کسب‌وکار یا سود مجموعه، معمولاً تحت نام سود قبل از مالیات نیز شناخته می‌شود.
در ادامه بررسی تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، باید بگوییم که مالیات عملکرد به معنی پرداخت مالیات بر اساس سود حاصل از عملکرد کسب‌وکار است. شرکت‌ها و کسب‌وکارها موظف هستند درصدی از سود خود را به‌عنوان مالیات عملکرد به دولت پرداخت کنند.
بسته به قوانین مالیاتی مربوطه، شرکت‌ها ممکن است مالیات عملکرد خود را بر اساس تقسیمات زمانی مختلف محاسبه کنند. برخی شرکت‌ها، سال مالی خود را بر اساس تقویم میلادی محاسبه کرده و باید درخواست‌ها و اظهارنامه‌های مالیاتی خود را حداکثر تا ۴ ماه پس از پایان سال مالی به مراجع مالیاتی ارسال و مالیات عملکرد خود را پرداخت کنند؛ اما برخی دیگر از شرکت‌ها سال مالی خود را بر اساس تقویم خورشیدی محاسبه کرده و معمولاً تا پایان تیرماه فرصت دارند تا مالیات عملکرد خود را پرداخت کنند.
محاسبه مالیات عملکرد معمولاً بر اساس درصدی از سود قبل از مالیات انجام می‌شود. این درصد ممکن است به توافق بین دولت و کسب‌وکارها تعیین شود و به‌عنوان معیاری برای محاسبه مالیات عملکرد استفاده می‌شود. بنابراین، در نهایت، شرکت‌ها میزان سود قبل از مالیات خود را با درصد تعیین‌شده ضرب کرده و این مبلغ را به‌عنوان مالیات عملکرد پرداخت می‌کنند.
مالیات عملکرد چگونه محاسبه می‌شود؟
در ادامه بررسی تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، باید بگوییم که محاسبه مالیات عملکرد بر اساس درصدی از سود قبل از مالیات انجام می‌شود. پس از پایان سال مالی، شرکت‌ها با تجمیع هزینه‌ها و درآمدها، سود قبل از مالیات خود را محاسبه می‌کنند. این سود در واقع میزان تفاوت میان درآمدهای کل و هزینه‌های کل شرکت در طول سال مالی است.
بعد از محاسبه سود قبل از مالیات، درصدی از این مبلغ به‌عنوان مالیات عملکرد تعیین می‌شود. این درصد ممکن است توسط قوانین مالیاتی کشور و یا توافقی میان دولت و کسب‌وکارها تعیین شود. برخی از کشورها از سیاق‌های مختلفی برای محاسبه این درصد استفاده می‌کنند: مانند تخصیص بخشی از سود به مالیات عملکرد و بقیه سود به سهامداران.
در ایران، مالیات عملکرد برای اشخاص حقیقی و حقوقی به نرخ‌های مختلفی محاسبه می‌شود. برای اشخاص حقیقی، مالیات بر ارزش افزوده به شرح زیر محاسبه می‌شود:
• تا مبلغ ۵۰ میلیون تومان به نرخ ۱۵ درصد
• مازاد بر ۵۰ میلیون تا ۱۰۰ میلیون تومان به نرخ ۲۰ درصد
• مازاد بر ۱۰۰ میلیون تا ۲۵۰ میلیون تومان به نرخ ۲۵ درصد
• مازاد بر ۲۵۰ میلیون تا ۵۰۰ میلیون تومان به نرخ ۳۰ درصد
• مازاد بر ۵۰۰ میلیون تومان به نرخ ۳۵ درصد
به این ترتیب، سود قبل از مالیات شرکت را با درصد مالیات عملکرد مربوطه ضرب کرده و مبلغ مالیات عملکرد را به دولت پرداخت می‌کنند. این مالیات به دولت کمک می‌کند تا منابع مالی لازم برای انجام امور عمومی و تأمین خدمات عمومی را فراهم کند.
تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد چیست؟
در این قسمت، تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد را بررسی می‌کنیم:
۱. تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد در زمان پرداخت مالیات
یکی از اصلی‌ترین تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، زمان پرداخت آن‌ها است. در مالیات عملکرد، پرداخت مالیات بر اساس سود حاصل از کسب‌وکار در طول سال مالی انجام می‌شود؛ اما در مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر اساس مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش کالاها و خدمات در هر مرحله تولید و توزیع اعمال می‌شود.
۲. دسته‌بندی مالیات
مالیات عملکرد به دسته مالیات‌های مستقیم تعلق دارد، یعنی مبلغ مالیات به‌صورت مستقیم از سود شخص حقیقی یا حقوقی کسر می‌شود؛ اما مالیات بر ارزش افزوده جزئی از مالیات‌های غیرمستقیم است که در هر مرحله تولید و توزیع کالا و خدمات به قیمت نهایی افزوده می‌شود.
۳. تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد در نحوه محاسبه
یکی دیگر از اساسی‌ترین تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، نحوه محاسبه این دو نوع مالیات است. محاسبه مالیات عملکرد از سود خالص شخص حقیقی یا حقوقی انجام می‌شود، در حالی که مالیات بر ارزش افزوده از مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش کالاها و خدمات محاسبه می‌شود.
۴. نرخ مالیات
نرخ مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده باهم متفاوت است. معمولاً نرخ مالیات عملکرد برای اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) بالاتر از نرخ مالیات بر ارزش افزوده است.
۵. تعداد دوره‌های مالیاتی و ارائه اظهارنامه
در ادامه بررسی تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، باید بدانید که تعداد دوره‌های مالیاتی و زمان ارائه اظهارنامه‌ها در مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده باهم تفاوت‌های زیادی دارند. معمولاً دوره‌های مالیاتی عملکرد از ارزش افزوده کوتاه‌تر هستند و زمان ارائه اظهارنامه‌ها نیز ممکن است متفاوت باشد.
۶. ارتباط با سازمان مالیاتی
اگرچه سازمان مالیات بر ارزش افزوده با سازمان مالیاتی هم‌سو و هم‌راستا است؛ اما کاملاً مستقل عمل می‌کند. به همین دلیل فرآیندها و قوانین هر دو نوع مالیات باهم متفاوت است.
۷. تشخیص نوع مالیات
یکی از تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، نحوه تشخیص آن‌ها است. با اینکه هر دو به نوعی مالیات هستند؛ اما از آنجایی که فروش کالا و خدمات مودیان تفاوت‌های زیادی دارد، روش‌های تشخیص نوع مالیات نیز نیازمند دقت و تخصص است.
سخن پایانی
در نهایت، برای درک بهتر تفاوت مالیات بر ارزش افزوده و مالیات عملکرد، باید به ویژگی‌ها و ماهیت هریک توجه داشته باشید. محاسبه صحیح مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده از اهمیت بالایی برخوردار است و هرگونه اشتباه در این محاسبات ممکن است به بخشودگی، معافیت یا جریمه منجر شود. حسابداران و ممیزهای مالیاتی حرفه‌ای می‌توانند به شما در این زمینه کمک کنند. در صورت وجود حتی کوچک‌ترین تردید یا ابهام، بهتر است با مشاوران اقتصادی و نماینده‌های مالیاتی حرفه‌ای و تجربه‌دار مشورت کنید.
منبع: زرین پال
