صندوق قرض الحسنه که در واقع نوع دیگری از بانک ها هستند که این روزها به تعدادشان اضافه شده و جایگاه خود را در بانکداری اسلامی پیدا می کنند. در این مقاله به تعریفی از این صندوق ها می پردازیم و تفاوت آن با بانک های دیگر را بررسی می کنیم.
تاریخچه و پیشینه صندوق قرض الحسنه
ابتدا بهتر است به گذشته صندوق قرض الحسنه یک نگاهی بیاندازیم و تاریخچه ان را بررسی کنیم.
قرض دادن یکی از اعمال پسندیده ی خداوندی است، بارها در قرآن درباره ی صدقه به صورت “قرض” آمده است که بعد از آن کلمه ی “حسناً” نوشته شده است. کلمه قرض الحسنه از همین مطلب برداشته شده است.
قرض الحسنه همانطور که در مقاله عقود اسلامی صحبت کردیم، نوعی قرارداد است که به موجب آن مقدار مشخصی را به وام گیرنده قرض می دهد و بدون درخواست سودی، از او باز پس می گیرد. مدت زمان باز پرداخت مبلغ بنا بر شرایط بانک یا صندوق قرض الحسنه متفاوت خواهد بود.
در بانکداری جهانی، صندوق های قرض الحسنه، آن ها را به عنوان اعتبارات خرد یا تامین مالی خرد معرفی می شوند. این نام برای مبارزه با تهی دستی و فقر به خصوص در کشورهای جهان سوم پدیدار شده است. ولی اتحادیه های اعتباری در کشورهای جهان اول نیز هنوز مورد مراجعه و اعتبار هستند.
صندوق قرض الحسنه در کشورهای اسلامی جهت کمک کردن به مردم تهیدست جامعه و یا آن ها که برای شرایط خاصی نیاز به کمک هستند به عنوان نهادهایی مردمی شکل گرفتند.
فعالیت های صندوق قرض الحسنه چیست
صندوق های قرض الحسنه، در واقع نقش یک میانه و واسطه را بین وام دهنده و وام گیرنده دارد. در این نوع وام، از وام گیرنده سودی گرفته نمی شود و جهت رفع مشکل نیازمندان به افرادی که نیازمند این وام هستند، داده می شود. در این نوع بانک، در واقع یکسری از افراد به عنوان کمک کننده، حسابی در این قرض الحسنه باز کرده و مبلغی را در آن قرار می دهد. این افراد ممکن است وام گیرنده را به صندوق معرفی کند. در این حالت وام گیرنده ی فردی که مبلغ بیشتری را در حساب دارد، اولین انتخاب صندوق خواهد بود. البته انواع دیگر صندوق قرض الحسنه وجود دارد که در امور تجاری نیز وارد شده و توانایی های خود را گسترش می دهند.
انواع صندوق های قرض الحسنه
صندوق های قرض الحسنه حقیقی
این نوع صندوق که این روزها تعدادشان بیشتر شده است، از جمله صندوق های قرض الحسنه خانوادگی و دوستانه است که واقعا شبیه یک صندوق، ماهانه مبالغی را جمع آوری کرده و به صورت خودجوش براساس قوانین خود به اعضا وام می دهند. این نوع غیر رسمی هستند و هیچ شخص حقیقی ای پشت آن ها نیست و نمی توان اطلاعات چندانی از آن ها داشت.
صندوق های قرض الحسنه حقوقی
از این دسته می توان صندوق های درون مساجد و حسینیه ها و هیئت های مذهبی را نام برد که در این نوع معمولاً افراد خیِّر سرمایه گذاری کرده و نیازمند را انتخاب کرده و به او وام می دهند.
با فراگیر شدن صندوق های قرض الحسنه، حال دیگر می توان در ادارات و شرکت ها نیز این نوع صندوق را دید. این صندوق ها که به صورت تعاونی اعتبار صنفی شناخته می شوند از نوع بانکداری بی ربا هستند و بسیار قابل قبول در مقررات جاری هستند.
همه این نوع صندوق ها، زیر نظر مقررات کشوری هستند و شخصیت حقوقی دارند.
از نوع دیگر صندوق هایی با شخصیت های حقوقی، به صندوق قرض الحسنه ای که رسماً در سیستم بانکداری کشور ثبت شده است، می توان نام برد. این نوع صندوق برای منافع عام تشکیل می شوند.
سه نوع مشخص صندوق های قرض الحسنه های حقوقی به ثبت رسیده در تقسیم بندی صندوق های قرض الحسنه وجود دارد:
قرض الحسنه معاونت، تعاون و بزرگ
در نوع معاونت، افراد خیِّر مبلغی را به صندوق می دهند و خود هیچ علاقه ای به گرفتن وام ندارند و هدف آن ها تنها کمک به نیازمندان است.
در نوع تعاون، افرادی که مبلغی را درون بانک قرض الحسنه قرار می دهند تنها اجازه وام گیری از آن دارند و با استفاده از قرعه کشی یا روشی که مورد قرارداد خودشان هست، به یکی از اعضا تعلق می گیرد.
در نوع صندوق قرض الحسنه بزرگ، می توان گفت این همان صندوق های کوچکتر بوده است که حالا گسترده شده و حتی در بخش های مختلف هم شعبه زده اند و به نیازمندان کمک می کنند.
تفاوت صندوق های قرض الحسنه با دیگر بانک ها و صندوق ها
تفاوت اصلی صندوق قرض الحسنه با دیگر بانک ها همان است که بارها تکرار کردیم. این صندوق ها در ازای دریافت وام هیچ بهره ای را از وام گیرنده نمی گیرند. دیگر نهادهای مالی سپرده پذیر مانند، بانک ها موسسات اعتباری غیربانکی و تعاونی های اعتباری، اعتبار خود را از منابع دیگری غیر از مردم دریافت کرده و در بیشتر این موسسات مانند بانک ها در ازای وام بهره ای نیز برداشته می شود، درصورتی که منابع صندوق قرض الحسنه، از خود مردم برای استفاده مردم استفاده می شود. از دیگر تفاوت این صندوق ها با دیگر موسسات مالی این است که بانک مرکزی به دلیل عضو بودن در نهادهای مالی سپرده پذیر، نظارت دقیقی بر روی این صندوق ها دارد.
شرایط وام گرفتن از صندوق قرض الحسنه
امروزه با توجه به مشکلاتی که دامن جامعه را فراگرفته است، روز به روز افرادی که درخواست وام قرض الحسنه می کنند، بیشتر می شود، همین امر باعث شده است که موسسات قرض الحسنه شرایط سخت تری را برای گرفتن این وام برای مشتریان فراهم کنند. علت اصلی این که خیلی از مشتریان خواستار دریافت وام قرض الحسنه هستند، این است که این وام ها اغلب بدون سود یا با سود بسیار کم داده می شوند که خود یکی دیگر از دلایلی است که موسسات برای دادن این وام به مشتریان خود، سخت گیری می کنند. اگر هر فرد عادی بخواهد این وام را بگیرد، باید بتواند تمام شروط لازم را فراهم کند، در ادامه برخی از این شروط را بیان کرده ایم:
۱- باز کردن حساب قرض الحسنه
اولین شرط که برای گرفتن هر وامی نیاز است، باز کردن حساب در آن موسسه مالی‌ست. پس در ابتدا باید در بانک یا موسسه قرض الحسنه یا موسسه اعتباری حسابی را به نام خود باز کنید. انتخاب نوع موسسه یا نوع حساب کاملا به خود مشتری بستگی دارد. بهتر است قبل از باز کردن حساب، در مورد موسسه مورد نظر خود و نوع حساب های آن ها اطلاعات کسب کرده و بعد انتخاب کنید.
۲- واریز و ماندگاری حساب
نکته دیگری که باید به آن توجه کنید، این است که اگر بخواهید امروز حساب را باز کرده و همین امروز وام بگیرید، اصلا امکان پذیر نیست. به این ترتیب، باید مدت زمانی از باز شدن حساب گذشته باشد تا موسسه به شما وام قرض الحسنه را بدهد. مساله دیگر مبلغی است که در حساب خود نگه می دارید، هر چقدر این مبلغ بیشتر باشد شانس شما برای گرفتن وام بالاتر می رود. گاهی خود موسسات محدوده ای را برای مبلغ واریزی در نظر می گیرند و به حساب هایی که کمتر از این مقدار واریزی داشته اند، وام نمی دهند. پس اول باید صبور باشید و دوم باید بیشتر از حداقل مقدار تعیین شده توسط موسسه، در حسابتان نقدینگی داشته باشید.
بعضی موسسات یک محدوده زمانی را مشخص می کنند تا بعد از آن شما بتوانید وام بگیرید، گاهی این محدوده زمانی سه ماه یا بیشتر است. هرچقدر نقدینگی شما زمان بیشتری در حساب باشد و مبلغ بیشتری نیز داشته باشید، شانس بیشتری برای گرفتن وام دارید.
۳- میزان اقساط وام قرض الحسنه
یک نکته واضحی که در مورد وام های قرض الحسنه وجود دارد این است که هرچقدر مبلغ درخواستی شما برای وام کمتر باشد، اقساط باید در مدت زمان کوتاه تری پرداخت شده و وام تسویه شود. مبلغ اقساط نیز به نوع انتخابی شما برمی گردد. حال اگر مبلغ وام بیشتر باشد، هرچند که اقساط سنگین تر هستند، ولی مدت زمان تسویه وام طولانی تر خواهد بود. این که وام را با پرداخت طولانی مدت انتخاب کنید، برای شما به عنوان مشتری راحت تر خواهد بود و مشکلی در پرداخت پیدا نخواهید کرد.
یکی از مواردی که قبل نیز به آن اشاره شد، این است که شما نمی توانید هر مبلغی را برای وام درخواست بدهید و میزان مبلغ به پولی که در حسابتان قرار داده اید، برمی گردد. در کل، برای دریافت وام های کلان مشتری نیز باید شرایط بسیار خاصی داشته باشد و این وام ها به هرکسی داده نمی شود. به خاطر داشته باشید که شما به اصل سپرده خود دسترسی خواهید داشت.
۴- مدارک لازم برای وام
یکی از ارکان اصلی برای گرفتن وام قرض الحسنه، آماده سازی مدارکی است که مسئول قرض الحسنه یا موسسه مورد نظر شما، از شما می خواهد، نبود یک یا چند مدرک می تواند شانس شما را برای گرفتن وام سخت کرده یا اصلا وام به شما تعلق نگیرد. زمانی که مدارک لازم به مدیر یا مسئول وام تحویل داده می شود، او مدارک را بررسی کرده و تصمیم نهایی برای گرفتن یا نگرفتن وام و میزان وام دریافتی اطلاع داده خواهد شد. یکی دیگر از شروط وام قرض الحسنه، داشتن ضامن در کنار مدارک است. پس با داشتن تمام مدارک هم، نمی توان گفت که شما می توانید وام را دریافت کنید.
۵- ضامن
احتمالا بارها در پروسه گرفتن وام با این مساله روبه رو شده اید، برای دریافت وام باید دو فرد که کارمند دولت یا حداقل دارای دسته چک هستند را به بانک یا موسسه مورد نظر خود معرفی کنید. تفاوت صندوق های قرض الحسنه با بسیاری از موسسات دیگر این است که آن ها برای وام کارمزدی بسیار کمتری دریافت می کنند. همین باعث می شود که افراد زیادی به جای مراجعه به بانک ها برای دریافت وام، به این موسسات مراجعه کنند. سودی که معمولا توسط موسسات بزرگتر قرض الحسنه برای مشتری در نظر گرفته می شود، دو درصد است( برای موسسات مختلف متفاوت است) که در مقابل دیگر موسسات بسیار ناچیز است. البته بعضی از قرض الحسنه های خانوادگی یا حسینیه ها کلا سود یا کارمزدی را از مشتریان خود طلب نمی کنند.
۶- نحوه پرداخت اقساط
آخرین شرط گرفتن وام قرض الحسنه که شاید خیلی واضح به نظر برسد، این است که شما باید قادر به پرداخت وام در اقساط تعیین شده باشید. اگر شما در زمان مشخص اقساط خود را نپردازید، مدیر قرض الحسنه با شما تماس می گیرد و از شما جویای علت می شود. در صورت پرداخت نکردن، ضامن شما مجبور به پرداخت اقساط شده و یا این که چک او به اجرا گذاشته می شود. پس جهت از بین نرفتن وجهه و اعتبار خود در موسسه مالی، بانک یا قرض الحسنه مورد نظر، بهتر است که زمان پرداخت اقساط را فراموش نکرده و به موقع قسط خود را پرداخت کنید.
